Muzeum Historyczne w Przasnyszu

Należy zakładać, że pierwotnym herbem Przasnysza była postać biskupa, gdyż ją właśnie widzimy na dwóch najstarszych pieczęciach z XV wieku. Jedna z nich ma w otoku napis: HOC EST SIGILLVM + CIVITATIS PRZA (35 mm śr.) i wyciśnięta została na dokumencie z 1457 roku, dotyczącym zakupu soli przez rajcę przasnyskiego Piotra Scorsę. W/w pieczęć znajduje się w Archiwum Państwowym w Toruniu [foto 1].

Druga podobna, pochodząca również z XV w., ma nieco inny napis: PRASN... CIVITATIS (37 mm śr.) i znajduje się na dokumencie przechowywanym w Archiwum Państwowym w Gdańsku.

W XVI wieku zmieniono herb i zamiast biskupa umieszczono na stemplu mur forteczny z trzema basztami. Po raz pierwszy taka pieczęć występuje na dwóch dokumentach z 1529 r., przechowywanych w Archiwum Państwowym w Gdańsku [foto 2].

Kolejną taką pieczęć sporządzono ok. 1544 r., a w otoku umieszczono napis: * SIGILLVM... ENSIS (33 mm śr.) [foto 3]. Znajduje się na dokumentach z 1553, 1556, 1559, 1561, 1566, 1597 i 1609 roku.

Ostatnia pieczęć pochodzi z XVII wieku i również przedstawia mur o trzech basztach z bramą u dołu, a w otoku ma napis: * SIGILLVM * CIVITATIS * PSASNENSIS * (42 mm śr.). Znana jest z dokumentów z lat 1777 i 1778, znajdujących się w AGAD.

Mury były symbolem odrębności prawnej stanu mieszczańskiego, z tego powodu często ich wizerunki umieszczano w herbach miast, nawet takich, które nigdy nie posiadały murowanych fortyfikacji (liczne przykłady na Mazowszu).

W epoce porozbiorowej usunięto z pieczęci herb miejski, zastępując go godłem państwowym.

Wskutek tego szybko zapomniano o herbie własnym, a w 1847 r. na żądanie władz przesłano do zatwierdzenia zupełnie nowy projekt. Projekt ten przedstawiał sękaty pień z ulem w środku, do którego wlatywała pszczoła. Projekt ten nie został zatwierdzony i nigdy nie wszedł w życie.

W 1923 r. udzielając odpowiedzi na zapytanie Mariana Gumowskiego dotyczące herbu miejskiego, władze miasta podały, że herbem Przasnysza są dwa ule, a pośrodku nich miecznik.

Ten sam Marian Gumowski w wydawnictwie „Herbarz Polski” (wyd. Kawa Hag) z 1932 r., którego był redaktorem, umieścił herb Przasnysza przedstawiający mur forteczny z trzema basztami (biały mur kamienny z otwartą brama i trzema basztami na tle czerwonym) [MHP 2839].

Po II wojnie światowej herb Przasnysza przedstawiano jako mur forteczny z trzema basztami. Nie było jednak jednego ustalonego wizerunku herbu, w zależności od twórcy przybierał on różne formy graficzne i kolorystyczne. Wizerunki herbu z tego okresu znajdują się m. in. na pocztówkach, okolicznościowych stemplach, dyplomach, proporczykach, medalach [MHP 283; MHP 1615; MHP 702; MHP 705; MHP 706; MHP 707; MHP 715; MHP 759].

W roku 1960 w publikacji „Herby miast polskich”, Marian Gumowski dokonał rekonstrukcji herbu Przasnysza (biały kamienny mur z trzema basztami na tle czerwonym) [foto 4].

W książce „Miasta polskie w tysiącleciu” (T. II) z 1967 r., również znalazł się wizerunek herbu Przasnysza (na tarczy francuskiej czerwony mur ceglany z trzema basztami na białym tle) [foto 5].

Obecna wersja herbu został zaprojektowana w połowie lat 90. przez Krzysztofa Miecznikowskiego, Roberta Olszaka i Romana Wierzbickiego i została przyjęta uchwałą Rady Miasta jako oficjalny herb miasta.