Legitymacja członka Straży Obywatelskiej ciekawym obiektem miesiąca października

Interesującym przedmiotem znajdującym się w zbiorach Muzeum Historycznego w Przasnyszu jest legitymacja członka Straży Obywatelskiej m. st. Warszawy wystawiona 12 października 1939 roku na nazwisko Lucjana Smoleńskiego. Legitymacja ma formę składanego blankietu w kolorze bladozielonym, z drukiem w kolorze czarnym. Na pierwszej stronie znajduje się miejsce na fotografię lub numer innego dokumentu z fotografią oraz podpis właściciela, natomiast wewnątrz rubryki (w języku polskim i niemieckim), w których naniesiono dane (numer legitymacji, imię i nazwisko, funkcja). Na dole figuruje pieczęć okrągła z wizerunkiem syrenki warszawskiej i napisem: Straż Obywatelska m. st. Warszawy Okręg XIII.
Pomysł powołania Straży Obywatelskiej zrodził się 4 września 1939 roku, a jego inicjatorem był Prezydent Warszawy Stefan Starzyński. W nocy z 5 na 6 września ukazała się na murach miasta i w prasie odezwa do ludności informująca o powołaniu SO. Wzorem dla nowej formacji była działająca w Warszawie pod tą samą nazwą organizacja z okresu I wojny światowej. Funkcja komendanta głównego powierzona została Januszowi Regulskiemu - byłemu wojskowemu, działaczowi społecznemu, ekonomiście i przemysłowcowi. Już szóstego września, około godziny 12, na ulicach Warszawy pojawiły się pierwsze posterunki "strażników" z żółtymi opaskami i czerwonymi literami "S. O." na ramionach. w ciągu trzech kolejnych dni do służby zgłosiło się 5000 ochotników. Do głównych zadań nowo powstałej organizacji należało zapewnienie wsparcia w zakresie bezpieczeństwa, pomocy sanitarnej i technicznej, aprowizacji, opieki nad opuszczonymi zakładami pracy, instytucjami naukowymi i zabytkami artystycznymi oraz pomocy ludności w najróżniejszych sprawach codziennych. Kapitulacja Warszawy (28 września) nie zakończyła działalności SO. Po blisko 3 tygodniach walk i bombardowań Warszawa była zdziesiątkowana. Wiele budynków było zniszczonych, place i trawniki pokryte były grobami poległych, a na ulicach zalegały resztki martwych koni. Brak elektryczności, gazu i wody dodatkowo pogłębiały fatalną sytuację sanitarną ludności. Niemieckie władze okupacyjne, zdając sobie sprawę z ogromu zadań w zrujnowanym mieście, pozwoliły, przynajmniej w początkowym okresie, na kontynuowanie działalności SO. W październiku 1939 roku do dotychczasowych zadań straży doszły nowe, z których najważniejszymi były: oczyszczanie ulic, przeprowadzanie ekshumacji z prowizorycznych grobów i rozdawnictwo żywności. Jednak przede wszystkim Niemcy wykorzystywali pomoc SO przy zwalczaniu groźby epidemii. Z tego powodu uporczywie bronił istnienia SO szef sanitarny z ramienia władz okupacyjnych - prof. Richter. Był on jednak wyjątkiem, gdyż Niemcy coraz bardziej niechętnie patrzyli na działalność zwartej organizacji złożonej z Polaków. W połowie października gestapo aresztowało zastępcę komendanta SO - dr. Jana Stanisława Gebethnera, znanego księgarza i wydawcę. Był to początek końca działalności SO. 16 października Stefan Starzyński wezwał do siebie komendanta Janusza Regulskiego i oświadczył, że nadszedł już moment likwidacji SO. Ostatecznie komendant policji niemieckiej ustalił termin rozwiązania SO na 30 października.
Dnia 29 października w Komendzie Głównej SO odbyła się ostatnia odprawa, na której odczytano rozkaz pożegnalny. Ostatnim aktem funkcjonowania SO było zebranie zamykające działalność komisji likwidacyjnej, w grudniu 1939 roku, na którym obecni otrzymali zaświadczenia o służbie w SO.
W zbiorach Muzeum znajduje się również zaświadczenie o członkostwie Lucjana Smoleńskiego w SO w okresie od 6 września do 30 października. Legitymacja i zaświadczenie zostały przekazane do Muzeum przez Pana Profesora Ryszarda Juszkiewicza.

Bibliografia:
J. Regulski, Straż Obywatelska m. st. Warszawy w październiku 1939 r., [w:] Rocznik Warszawski, t. 5, 1964.
http://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/janusz-regulski - dostęp dn. 18.10.2016 r.

[treść archiwalna]