Muzeum Historyczne w Przasnyszu swoją działalność rozpoczęło 1 czerwca 1983 r., jednak początki przasnyskiego muzealnictwa są daleko wcześniejsze. Dnia 26 listopada 1957 r. z inicjatywy regionalisty Włodzimierza Rykowskiego powstała w Przasnyszu Powiatowa Komisja Historii Kultury i Sztuki, która 1956 r. została przekształcona w Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Przasnyskiej, a funkcję jego prezesa pełnił W. Rykowski. Statut TPZP przewidywał „zbieranie eksponatów dla mającego powstać muzeum historyczno-etnograficznego powiatu przasnyskiego”. Mimo trudności lokalowych już w latach 60. i 70. organizowano wystawy. W 1980 r. Naczelnik Miasta Przasnysza przydzielił TPZP dwa pomieszczenia w zabytkowym ratuszu. Dnia 14 czerwca 1980 r. z udziałem władz wojewódzkich i miejskich, a także zaproszonych gości, nastąpiło uroczyste otwarcie Muzeum Ziemi Przasnyskiej, którego zbiory stanowiły bazę wyjściową upaństwowionego 1 czerwca 1983 r. Muzeum Historycznego w Przasnyszu Oddziału Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Od 1 maja 2013 r. na podstawie Uchwały Nr XXXVII/231/2013 Rady Miejskiej w Przasnyszu z dnia 25 kwietnia 2013 r. Muzeum Historyczne w Przasnyszu stanowiące Oddział Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce zostało przejęte od województwa mazowieckiego i utworzono miejską instytucję kultury – Muzeum Historyczne w Przasnyszu.
Siedzibą muzeum jest staromiejski ratusz, do którego muzeum powróciło po rewitalizacji.
Podstawowymi zadaniami muzeum jest gromadzenie zbiorów, ich opracowywanie, przechowywanie i konserwacja. Ponadto muzeum prowadzi działalność kulturalno-oświatową polegającą na wystawiennictwie, organizacji sesji popularnonaukowych, spotkań, odczytów, lekcji muzealnych, warsztatów. Gromadzone zbiory obecnie przechowywane są w trzech działach: historyczno-archeologicznym, dokumentacyjnym i oświatowym.
Muzeum organizuje wystawy z własnych zbiorów, jak również sprowadza je z innych muzeów polskich i zagranicznych. Wystawy prezentowane są głównie w siedzibie własnej muzeum, ale także poza nią organizowane są wystawy okolicznościowe.
Do działu historyczno-archeologicznego należą monety, banknoty, odznaczenia, medale, militaria, dzieła sztuki – malarstwo, grafika, rzeźba, rzemiosło artystyczne oraz zabytkowe przedmioty codziennego użytku.
Obok eksponatów gromadzone są także archiwalia. Należą do nich wszelkiego rodzaju dokumenty, a więc zaświadczenia, legitymacje, dyplomy, świadectwa, pokwitowania, a także pocztówki, mapy i plany. Obszerną część stanowią fotografie. Okazały i cenny jest zbiór dotyczący przasnyskiego rzemiosła. Do najciekawszych należą dyplomy rzemieślnicze z I poł. XIX w., listy majstrowskie cechu garbarzy, krawców, stolarzy, siodlarzy i młynarzy, insygnia i dyplomy cechowe z okresu międzywojennego i okresów późniejszych.
Obszernie prezentuje się zbiór zgromadzonych archiwaliów dotyczących I i II wojny światowej. Wśród nich znajdują się m.in. listy z obozów koncentracyjnych, kenkarty, fragmenty dokumentów z getta w Przasnyszu i archiwa rodzinne.
Ponadto zebrano kopie fotografii obrazujących dawny Przasnysz, w miarę możliwości pozyskuje się dokumentację twórczej działalności grafików, malarzy i rzeźbiarzy wywodzących się ze środowiska przasnyskiego. Obszerny zbiór stanowią dokumenty dotyczące artystycznej działalności S. Ostoi-Kotkowskiego. Gromadzona jest również dokumentacja fotograficzna współczesnych przejawów życia, a także materiały źródłowe, takie jak pamiętniki, wspomnienia, relacje, prace magisterskie i dyplomowe.
W muzealnej bibliotece regionalnej znajdują się wydawnictwa dotyczące historii Przasnysza i Północnego Mazowsza.
Do najczęściej wykorzystywanych archiwaliów należy zbiór dotyczący przasnyskiej oświaty. Bardzo cenne są również całe zespoły dokumentów i fotografii dotyczących życia i działalności niektórych mieszkańców Ziemi Przasnyskiej.
Agnieszka Brykner
Dyrektor Muzeum Historycznego w Przasnyszu
